GORDION ANTİK KENTİ VE FRIG BAŞLIĞI

Dr. MEHMET BAHAR

2012 yılından beri UNESCO Dünya Mirası Geçici Liste’sinde yer alan Gordion Antik Kenti, bakanlığımızın yapmış olduğu çalışmalar neticesinde geçtiğimiz hafta UNESCO Dünya Mirası Daimi Listesi'ne girmeyi başarmıştır. Anadolu'nun en eski ve en önemli yerleşimlerinden biri olan Gordion, Frigya uygarlığının başkenti olarak tarihe damga vurmuştur. Gordion'un tarihi, efsaneleri ve sembolleri ile ilgili bir yazı hazırladım. Umarım beğenirsiniz.

Gordion, MÖ 2500 yılında kurulmuş ve 4500 yıl boyunca kesintisiz yerleşim görmüş bir antik kenttir. Sakarya Nehri ile Porsuk Çayı'nın birleştiği noktanın yukarısında yer alan kent, bugün Ankara'ya 94 kilometre uzaklıkta, Polatlı'nın 29 kilometre kuzeybatısında bulunmaktadır. Gordion, MÖ 12. yüzyılın sonlarından itibaren Frigler tarafından iskan edilmiş ve MÖ 9. yüzyılda krallığa dönüşen Frig devletinin politik ve kültürel merkezi olmuştur.

Gordion'un en ünlü kralı, efsanelere konu olan Midas'tır. Midas, hem dokunduğu her şeyi altına çevirdiği hem de eşek kulaklarına sahip olduğu iddia edilen bir liderdir. Midas'ın dokunuşu ile ilgili efsane şöyledir: Midas, Dionysos'un dostu olan Silenos'u misafir etmiş ve onu tanrıya geri göndermiştir. Dionysos da Midas'a bir dilek hakkı vermiştir. Midas, dokunduğu her şeyin altına dönüşmesini istemiştir. Ancak bu dileğin sonucunda yiyecek, içecek ve sevdikleri dahil her şey altına dönüşmeye başlamıştır. Midas, bu lanetten kurtulmak için Dionysos'tan yardım istemiştir. Dionysos da ona Paktalos Irmağı'nda yıkanmasını söylemiştir. Midas, ırmağa girdiğinde altın dokunuşu suya geçmiştir. Bu yüzden Paktalos Irmağı'nın altın taşıdığına inanılır.

Midas'ın eşek kulakları ile ilgili efsane ise şöyledir: Midas, müzik tanrısı Apollon ile flüt çalan Marsyas arasındaki yarışmada hakemlik yapmıştır. Yarışmanın sonunda Marsyas'ın flütünün daha güzel ses çıkardığını söylemiştir. Apollon ise bunu kabul etmeyerek “senin kulakların iyi duymuyor, onları biraz büyütelim” diyerek, Midas'ın kulaklarını eşek kulaklarına çevirmiştir. Midas, bu durumu gizlemek için Frig başlığı adı verilen kırmızı renkli, tepesi öne kıvrımlı bir şapka takmaya başlamıştır.

Frig başlığı, zamanla özgürlük ve bağımsızlık savaşımının sembolü haline gelmiştir. Roma'da efendileri tarafından azat edilen köleler bu şapkayı takmıştır. Amerikan Bağımsızlık Savaşı'nda ve Fransız Devrimi'nde de bu şapka kullanılmıştır. Hatta Güney Amerika ülkelerinin armalarında bile Frig başlığı görülmektedir.

Frig başlığı ile ilgili ilginç bir bağlantı da Şirinler çizgi filminde bulunmaktadır. Şirinlerin kullandığı kırmızı şapkaların Frig başlığından esinlenildiği söylenmektedir. Şirinlerin yaratıcısı Belçikalı çizer Peyo'nun bu şapkayı seçmesinin nedeni ise, Şirinlerin özgürlükçü ve eşitlikçi bir toplum oluşturmasını vurgulamak olabilir.

Gordion düğümü ise, Büyük İskender'e atfedilen bir başka efsanedir. Gordion düğümü, Frig başlığı ile bağlanmış olan Midas'ın arabasının boyunduruğunu ifade eder. Bu düğümü çözecek kişinin Asya'nın hakimi olacağı söylenirdi. Büyük İskender, MÖ 334 yılında Gordion'a geldiğinde, düğümü çözmeye çalışır ama başaramaz. Sabrı tükenince öfkeyle kılıcını çekip düğümü keser. Bu şekilde, Asya'nın fethine giden yolu açar. Ancak 33 yaşında ateşli bir hastalıktan zamansızca ölümü, düğümü çözmek yerine kesmesinin cezası olarak yorumlanır. Günümüzde Gordion düğümünü kesmek deyimi, çözümü zor bir sorunu kaba kuvvetle halletmek anlamında kullanılır.

Gordion Antik Kenti, hem tarihi hem de kültürel açıdan zengin bir miras sunmaktadır. Friglerin efsaneleri ve sembolleri, bugün bile insanları etkilemekte ve ilham vermekte devam etmektedir. Gordion'un UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne girmesi, bu değerli kentin korunması ve tanıtılması için önemli bir adımdır. Bundan sonra bu alanın yukarıdaki bilgiler ışığında etkili tanıtımı yapılarak bölgeye olan ziyaretçi ilgisi arttırılmalıdır. Geçmişten günümüze böylesine etkilemiş ve etkisi hala devam eden bir antik kenti siz de ziyaret ederek, Friglerin izlerini takip edebilir ve onların büyülü dünyasına girebilirsiniz.