TURİZM SEKTÖRÜNDE KIYMETLİ EVRAK KULLANIMI

Değerli okurlar,

Ticari yaşamın pek çok alanında olduğu gibi, turizm sektöründe de çek ve senetler yaygın biçimde kullanılmaktadır. Hukukumuz, bu belgeleri kambiyo senedi olarak tanımlamış ve düzenlenmesi, devri, tahsili ile iptali dâhil tüm süreçleri belirli kurallara bağlamıştır. Bu yazıda, turizm sektöründe sıkça kullanılan çek ve bonolarda yapılan basit ama sonucu bakımından önemli hataları ele alacağız.

Teminat Çeki / Senedi Yanılgısı

Çek ve bonolar, bir para borcunun doğumunda ispat, mevcut borcun ödenmesinde ödeme veya kredi sağlama, alacağın devrinde ise tedavül amacıyla düzenlenir. Ancak uygulamada senetler hukuken koruma altına alınmamış bir amaç olan teminat sağlama amacı için de sıkça kullanılmaktadır. Taraflardan birinin borcuna güvence oluşturmak üzere düzenlenen bu tür senetler, ipotek veya rehin gibi teminat araçlarının teminindeki güçlükler nedeniyle tercih edilir. Kanunla tanınan özel icra takip yolları ve özellikle çeklerde öngörülen cezai sorumluluk da bu tercihi güçlendirmektedir. Turizm sektöründe, kontenjan, kira, işletme devri, franchise ve birleşme sözleşmeleri gibi birçok sözleşmede bu tür kambiyo senetlerine sıkça rastlanmaktadır. Ne var ki bu uygulama, başından beri geçersiz senetlerin düzenlenmesine ve alacaklı taraf için olduğu kadar borçlu taraf için de ciddi hukuki riskler ve zarar olasılıkları doğmasına yol açmaktadır.

Kambiyo senetlerinin düzenleme amaçlardan hangisi tercih edilirse edilsin bilinmesi gereken en temel ilke kıymetli evrakta temel ilişkiden bağımsız olarak senedin imzalanmasıyla birlikte bağımsız bir alacak hakkının doğmasıdır. Bu nedenle, senet borçlusu tarafından kambiyo senedinin imzalanması, alacaklı lehine dayanak sözleşmeden kaynaklı borçtan bağımsız mükerrer ve müstakil bir borç doğurur. Taraflar senet borçlusu açısından doğması muhtemel bu tehlikeyi bertaraf etmek adına bu defa senet üzerinde veya ek protokollerle ile kambiyo senedini bazı koşullara bağlamakta ve böylece bir diğer ilke ve zorunlu unsur olan kayıtsız şartsız borç ikrarı içerme zorunluluğunu ihlal etmektedirler. Bu temel ilke karşısında, çek veya senet üzerinde konulan teminat kayıtları ile çek veya senedi dayanağı olan temel sözleşme ve bu sözleşmenin şartlarına bağlayan her türlü kayıt, kambiyo senedini geçersiz kılar. Yargı uygulamasında, emsal yargı kararlarıyla da şekillendiği üzere, kambiyo senetleri üzerine konulan genel nitelikli teminat kayıtları (“Teminat Senedi”, “Teminattır”) yazılmamış sayılarak senedin geçerliliğini etkilemezken; kambiyo senedinin düzenlenmesine dayanak hukuki ilişki veya sözleşmeye atıf yapan, senedin ödenmesini bir şarta bağlayan kayıtlar (“İş bu senet kira sözleşmesine istinaden verilmiştir.”, “Avans bedelinin eritilmemesi veya malın teslim edilmemesi şartı ile ödenecektir.” vb.) kambiyo senedinin geçersizliği sonucunu doğurmaktadır.

Bir kambiyo senedinin geçersiz olması, kanunda o senede bağlanan tüm özel hakları ortadan kaldırır. Alacaklı taraf, bu senede dayanarak özel icra takip yollarından yararlanamaz. Çekler yönünden, taraflar arasında teminat çekinin bankaya ibrazına dair bir anlaşma bulunsa dahi, bankanın çekin zorunlu unsurlarını kontrol etme yükümlülüğü bulunduğundan, çekin kayıtsız şartsız borç ikrarını ortadan kaldıran kayıtlar, çekin tahsilini engeller. Yine, çeklerde öngörülen cezai sorumluluk bakımından, karşılıksız çek keşide etme suçu, hukuken geçerli bir çek bakımından söz konusu olabileceğinden; çekin kayıtsız şartsız borç ikrarını ortadan kaldıran kayıtlar, kötü niyetli borçluların cezai sorumluluktan kurtulmalarına neden olur.

Kambiyo senetlerinde geçerli bu somut kurallar çerçevesinde, hem senet borçlusu hem de senet alacaklısı açısından telafisi güç zararların doğmaması için, senetler taraflar arasındaki temel ilişkiye uygun şekilde düzenlenmeli, senetlerin teminat fonksiyonu gerçekçi biçimde değerlendirilmeli, tarafların hukuki güvenliğini sağlamak adına, gerekirse kambiyo senetleri yerine alternatif teminat araçlarına ( banka teminat mektubu, teminat sözleşmesi, kefalet, ipotek, veya rehin hakkı gibi) başvurulması daha uygun olacaktır.

Küçük Hatalar, Büyük Zararlar

Kambiyo senetlerinin düzenlenmesi, devri, ibrazı ve diğer hukuki ilişkilere konu olması, sıkı şekil koşullarına bağlıdır. Bu vesileyle uygulamada sıkça yapılan diğer hataların da zikredilmesinde fayda vardır:

• Zorunlu unsurlar: Kambiyo senetlerinin düzenlenmesinde zorunlu unsurlar vardır. Bu unsurların eksik olması, kambiyo senedini geçersiz kılar. Buna karşılık, bazı unsurları eksik olan kambiyo senedinin karşı tarafa verilmesi, bu unsurların sonradan doldurulmasına engel değildir. Borçlu taraf, bu durumda ancak senedin anlaşmaya aykırı olarak doldurulduğunu iddia ve ispat edebilir.
• Düzenleme tarih ve bedel hataları:Kambiyo senetlerinde, düzenleme tarihi ile vade tarihinin mantıksal olarak uyumsuz olması halinde senet geçersiz olur. Rakam ve yazı arasında fark bulunması hâlinde, yazı esas alınır.
• Vekaleten imza: Kambiyo senetlerinin vekâleten imzalanabilmesi, ciro edilebilmesi, teslim edilmesi veya alınması hususunda özel yetkinin varlığı şarttır. Yetkinin tespitinde dar yorum esastır; vekaletnamede açıkça yer almayan yetki, mevcut sayılmaz.
• Yetkisiz imza : Yetkisi bulunmadığı hâlde kambiyo senedi imzalayan kişi, yetkisiz temsil kuralları gereğince, temsil olunan işlem geçerlilik kazanmadıkça kambiyo senedi yönünden şahsen borçlanmış olur.
• Çift imza uygulaması: Kambiyo senetlerinde, uygulamada yaygın biçimde sanılanın aksine çift imza kuralı bulunmamaktadır. Bu alışkanlığın tehlikeli bir sonucu da vardır: Şirketi temsilen imza atan kişinin ikinci imzası kaşenin dışında kalırsa, bu durumda atılan imza avalist (kefil) sıfatı ile imza atanı şahsen sorumluluk altına sokar.
• Senette düzeltmeler: Kambiyo senetlerinde tarih ve rakamlarda yapılan her türlü değişiklik, genel kural gereği paraf edilmelidir. Paraf edilmezse, yapılan değişiklik geçersiz olur. Değişiklik paraf edilse dahi, evrak alanı sınırlı olduğundan, parafın imza inkârına konu olması hâlinde sağlıklı imza incelemesi yapılamamaktadır.
• Senetlerin kargo ile gönderimi : Kambiyo senetlerinin kargo ile gönderilmesi iyi bir fikir değildir; zira kanunen yasaktır. Bunun yanında, kambiyo senedi kargoda kaybolursa, iptali için dava açılması gerektiğinde keşideci bu davayı açamaz; lehtar ise henüz çek eline geçmediği için dava açamaz.

Her belge bir hukuki hikâyedir. Nasıl yazarsanız, öyle okunur.

Adaletin ve dürüstlüğün rehberliğinde kalmanız dileği ile.