Havacılık Meslek Erbabının Yurt Dışına Göçü

Can EREL Uçak Mühendisi

can.erel@canerel.com.tr

Özellikle yüksek teknoloji kullanan endüstrilerde küresel ölçekte yaşanan beceri kıtlığı on yıllardır nitelikli beceriye sahip olanların Batıya göçünü tetikliyordu. Bu dönemdeki gelişmelerden Türkiye nispeten az etkilenmişti. Ardından,

• İki yılı aşan Küresel Salgın,
• Dijital dönüşümün aşırı hızlanması,
• Türk Lirasındaki zayıflama ve gelirler üzerinde olumsuz etkisi,

Çalışma hayatında coğrafyasızlığı tetikleyen uygulamaların kolaylaşması,

sonucu etkisi yıllarca görülecek, tartışılacak bazı gelişmeler ülkemizde de dikkat çeker hale geldi.

 

İlgi ile araştırınca bazı bulguları not etmeye başladım:

 

• Ülkedeki makro ve mikro ekonomik sorunların artmasını fırsat bilerek, özellikle yüksek teknoloji kullanan sektörlerdeki yabancı şirketler beceri/yetenek açıklarının giderilmesinde Türkiye’deki kurum ve kuruluşların kalifiye personelini ülkelerine çekmeye başladı.

 

• Türkiye’de evinden ayrılmadan uzaktan çalışarak dövizli maaş veren yabancı şirketlere yönelimin artışı "Türk mühendisler dövizli maaşın cazibesine kapıldı" olarak tanımlandı.

 

• Üniversite giriş sınavlarında en üst basamakta öğrenci alan, mezununu en fazla yurtdışına gönderen devlet üniversitemizdeki bir akademisyen, her yıl sonunun rutinlerinden biri olan öğrencilere yazdığı referans mektubu sayısında önemli ölçüde artış olduğuna ve önceki yılın Bilgisayar Mühendisliği sınıfı mezunlarının yarıdan fazlasının yurtdışına gittiğine dikkat çekti.

 

• Savunma Sanayiinde, havacılıkla da doğrudan ilgisi bulunan 7000 deneyimli mühendis geçen yıllarda Türkiye'yi terk etti…

…mühendis getirene bir maaş da bonus veren ASML, Hollanda şirketinde 600 Türk mühendisin çalıştığı tespit edildi.

 

• Son 3 yılda beyin göçü artışına dikkat çekilerek bu durumun orta vadede Türkiye'yi ciddi anlamda etkileyecek krizler yaratacağı iddia edildi.

 

• Dünyanın içinden geçtiği kriz ve salgın dönemi yeni bir dünya düzeni oluşturdu. Değişim hızı çok fazla artan teknolojinin “Yetişmiş” eleman ihtiyacını da hızla artırdı. Ancak, bu ihtiyacın karşılanmasına her ülke aynı şekilde karşılık veremeyecek. Özellikle de ekonomik gelişmelerin zayıflattığı Türk Lirası nedeni ile, nispeten daha üst seviyede yaşam endeksine sahip ülkelerin dövizle maaş öneren şirketleri hedefine Türkiye’yi koydu.

 

• Kayıplar en fazla, yarım asırdır yüksek beklentilerle, milletimizin özverili desteği ve maddi kaynakları ile oluşturulan ülkemizin göz bebeği kurumları ve kuruluşları gündeme getirilerek etkileri değerlendirildi; bu kurum ve kuruluşlarda sonucun güncel ve zamana yayılı etkisinin hissedilen acıyı daha da artıracağı görüldü.

 

Tespitlere büyük oranda katılsam da bu değerlendirmelerin genellikle makro seviyede olması dikkatimi çekmişti; oysa odakta “İnsan” vardı…

 

Bu sorunun, ömrümü vakfettiğim (havacılık - sivil havacılık ve savunma havacılığı gibi) endüstri segmentlerinde en ciddi seviyede olduğu ortadaydı; bu alanda “Yetişmiş” tabir edilen personelin son yıllarda hızı artan yurtdışı göçü ile ilgili yakınmalar, “Yasak” temelli önlemler ve bu önlemlere yönelik eleştiriler sektörel yayınlarda her gün daha da fazla yer alarak mesleki iletişim gruplarında bu sorun için özel tartışma konularını başlattı. 

 

Ülkenin bugünden yarınını etkileyen böyle bir sorun ile ilgili,

• “İnsan” dikkate alınmadan değerlendirmeler yapılması,
• Yasal ve ekonomik gücün etkisi ile oluşturulmuş araçlar kullanılarak sorunla mücadele edilmesi,
• Yaşam ve çalışma şartlarında küresel ve ulusal ölçekte değişime dayandırılarak örgütsel mazeretler bulunması,

teoride çözüm, pratikte anlık etkiler yaratıp belli bir taraf için kısa süreli mutluluk verebilirdi…

…ancak, “İnsan” odağa konulmadan yapılacakların sorunun ortadan kaldırılmasına ve tekrarlarının önlemesine sürdürülebilir etkisi olmadığı/olmayacağını düşünüyordum.

 

Cumhuriyet olmadan gerçekleşmeyecek bir hayat yaşayıp,

“...insanımın ve ülkemin derdi derdin olacak!”

ve

“...saçınızı yıkadığınız şampuanla millete borçlanırsınız!”

öğretileri ile büyütülen savunma havacılığı ve sivil havacılık alanlarında görev yapmış bir mühendis olarak, bu endüstrilerdeki bu duruma duyarsız kalamazdım.

 

Benimle çalışanlar, havacılığı

• Üretim Havacılığı
• Tüketim Havacılığı

şeklinde ayrıştırdığıma şahit olmuşlardır. Bu sınıflamada amacım, havacılığın (sivil, devlet, askeri, amatör gibi) çeşitlerinden ari teknik ve teknolojik tarafta yapılan entelektüel, endüstriyel ve ticari faaliyet uzayı ile tüketim faaliyeti uzayını birbirinden ayırarak daha yalın analiz ve basit değerlendirme yapılabilmesine olanak sağlamaktır. 

 

Bu sınıflandırmayı da dikkate alarak, havacılık endüstrisinde en yüksek orana sahip mesleklerden,

• Mühendislerin bilgi,
• Pilot ve Teknisyenlerin beceri,

esaslı öğrenimi için gerekli alt yapı ve uygulama maliyetinin yüksek ve bu maliyetin büyük oranda yüce Türk milletinin omuzlarına yüklenmiş olması nedeni ile bu üç mesleğe sahip olanları önceledim.

 

Türkiye’nin hazır entelektüel gücünde kayıp yaratan bu göçün önemli bir kısmını,

• Yine büyük oranda Türk milletinin omuzlarına yüklenmiş alt yapı ve uygulama maliyetine sahip yükseköğrenim programlarında yetişen,
• Mesleki alanlarda üst seviyede Bilgi, Beceri, Yetkinlik yeterliliğindeki (Yetişmiş),

personel kaybını yaratıyordu.

 

Yaşanan olumsuz gelişmelerin, kısa vadede Tüketim Havacılığı, orta ve uzun vadede de Üretim Havacılığı ekosistemleri bileşeni olan kurum ve kuruluşlarda, onların programlarında ve tabii ki Türkiye’de hayati bir tehdit haline dönüşebileceğini değerlendiriyordum.

 

O halde, “İnsan” odaklı bir yaklaşımla, konuyu,

• Üretim Havacılığı alanında, Savunma Sanayi havacılık bileşenlerindeki “Mühendis”
• Sivil Havacılık alanında,
  • “Mühendis” 
  • “Pilot”
  • “Teknisyen”

mesleklerinde 10 yılın üzerinde deneyime sahip “Yetişmiş” temsilcileri ile görüşüp tartışarak tespitlerimi, açık kaynakta paylaşmam durumunda ilgili taraflarda oluşacak/yükselecek farkındalıkla çok daha bilimsel ve kapsamlı çalışmalara kapı(lar) açılabileceğini düşündüm...

…kuşkusuz, bu tür konularda standart uygulamam olan, hazırlık ve taslak yayınlarımı havacılık yönetişimi ve alan (insan kaynağı) yönetimi deneyimine sahip bazı dostlarıma da sunup öneri ve görüşlerinden yararlanmayı da ihmal etmedim.

 

Hazırlık aşamasında ilk iş olarak, bu göçü yaşayan ve yaşama potansiyelinde sahip mühendis, pilot ve teknisyenler ile görüşmelere başladım. Meslekte 10 yıl ve üzerinde deneyime sahip olmak öncelikli kriterim idi. Her meslek grubunda farklı biyolojik cinsiyetler ve sosyal statüler olmasa da özen gösterdim. Görüşmeler sonunda istediğim, sınırlandırma yapılmadan “Ülkeden Göç Etmek” gerektirecek sebepler arasında ilk üçünün (Ana Sebep) belirlenmesi ve önceliklendirilmesi idi…

 

Bireyde “Göç Edebilirim!” Duygusunu Oluşturan Şartlar - Yurtdışına Yönelim Nedenleri

 

İlk aşamada elde edilen sebepler birleştirip meslekler bazında alfabetik sıralandırılarak,

Mühendislerde,

• Çalışanların, çalıştıkları şirket ve yöneticileri tarafından değersizleştirilmesi, önemsenmemesi ve çeşitli nedenlerden ötürü mobbing uygulanması
• İtibarsızlaştırma/Değersiz Hissettirme - yöneticinin bilgisizliği, yapılan işin teknik olarak kritikliğinin farkında olamaması, kıskançlık, çekememe gibi nedenlerden dolayı yapılan işin küçümsemesi
• Evli ve çocuklu olanlarda, eğitimde akut hale gelen bozulma nedenli gelecek kaygısı
• İnsanların mesleklerini, liyakatsiz yöneticiler, düzgün işlemeyen sistem gibi nedenlerden dolayı olması gerektiği gibi icra edememeleri
• Kariyer gelişim olanaklarının yetersizliği ve sonuçta rutinleşen iş hayatı
• Liyakatsizlik - tanıdık, torpil, siyasi bağlantılar ile atanan, gerekli bilgi, beceri, öngörü vb sahibi olmayan yöneticiler

 

Pilotlarda,

• “Pilot/Sandalye” oranının en düşük oranda tutulması nedeni ile insan fizyolojik ve biyolojik ihtiyaçları, yorgunluk faktörü (FTL, Flight Time Limitations) dikkate alınmadan, “max uçuş-görev” süresi ile “min.istirahat” süresi esas alınarak görev planlaması
• Aileye yeterli düzeyde zaman ayrılamaması
• Çalışma şartları zorluğu
• Çalışma düzeni yetersizliği
• Çocuklarının eğitimi sorunları
• Dinlenme sürelerinin kâğıt üstünde kalması
• Filodaki uçak sayısı ile personel sayısı artışında uyumsuzluk
• Hak yenilmesi, adaletsizlik
• Haksızlık hissinde yoğunluk
• İnanç ve umut kaybı
• İnsani şartlarda görev yapabilme yetersizliği
• İtibarsızlaştırma/Değersizleştirme
• İzinlerin istenen zamanda ve bütünlükte alınamaması
• Kabul zafiyeti
• Kariyer gelişimi zafiyeti
• Kültürel zorluklar
• Küresel meslek deneyimi edinme zorluğu
• Küresel yaşam deneyimi edinme zorluğu
• Mobbing
• Otorite zorlamaları
• Pandemi bahanesi ile farklılaştırılan olumsuz düzenlemelerin, şirketler lehine sürdürülmesi
• Pilot mesleğinin önemsenmemesi
• Ücret ve maddi desteklerin yurtdışındakilere göre nispi yetersizliği
• Şirketin politika yetersizliği
• Ülke sorunları
• Yaşam kalitesi düşüklüğü
• Yaşam koşulları zorluğu
• Yönetim ve işletme düzenlerindeki belirsizlik ve uyum zorluğu
• Yönetim zafiyeti
• Yüksek sayıda destinasyona uçuşun getirdiği riskin yönetimi zorluğu

 

Teknisyenlerde,

• Yönetici yetersizliği (egosu yüksek, dinlemeyen, değersiz hissettiren)
• Kariyer gelişimi zorluğu
• Kişisel gelişim zorluğu
• Küresel meslek deneyimi edinme zorluğu
• Küresel yaşam deneyimi edinme zorluğu
• Özlük hakları yetersizlikleri
• Manevi (uluslararası kabul / değer görme) yetersizlikler
• Ücret ve maddi desteklerin nispi yetersizliği
• Yaşam koşulları zorluğu

 

şeklinde belirlenmiştir.

 

 

Yöntem ve Değerlendirme

 

Diplomasına sahip olduğum meslekte teknik bir sorunu çözmenin (veya arızaları gidermenin) "Reaktif Yöntem" ve "Proaktif Yöntem" isimli iki temel yöntemi, odağa “İnsan” konularak, Tıp Biliminin “Semptomdan Teşhise, Teşhisten Tedaviye” sürecine benzer akışta uygulanabileceği; böylelikle “Kök Neden(ler)” bulunmasına mütevazi bir başlangıç da yapılmış olabilecekti…

 

Bu düşünce ile,………………………

 

                        …………………..yazının devamını okumak için lütfen linke tıklayınız…

 

https://canerel.com.tr/images/publication/20220828HavacilikMeslekErbabininYurtdisinaGocu.pdf